He mātanga ingoa-nui i waenga i ōna hoa

Kaupapa Māori Award winner

Ngai Tahu

Tākuta hauora tūmatanui, Kaimātai tahumaero Kaupapa Māori (MBChB, MPH, PhD, FNZCPHM)
Te Rōpū Rangahau Hauora a Eru Pōmare | Eru Pōmare Māori Health Research Ōtākou Whakaihu Waka | University of Otago

"Ko te pūtake o āku mahi whakaako ko taku aroha tino nui ki taku whānau me taku iwi, me taku whai kia whakatikaina ngā hē ā-hapori."

I tīmata te kaingākau o Melissa mō te hauora tūmatanui me te mātai tahumaero i tōna tamarikitanga, i tōna titiro ki ngā rerekētanga me ngā piki, ngā heke o ngā āhuatanga hauora, i te taha Māori me te taha Pākehā o tōna whānau. E maumahara ana ia ki tōna taenga ki ngā tangihanga o ōna tīpuna kuia, koroua i tōna whānau, i mate i ngā tau tuatahi i muri mai i te ono tekau tau. Te tikanga, kia aukatingia atu ēnā pūtake o te mate i mate ai rātou, ko te huangō tērā, ko te mate manawa tērā, me tana titiro ki tana whānau Pākehā, i piki haere tonu te pakeke ki te tau 80, 90 ahu whakarunga. Nā tōna whakangungutanga i te mahi tākuta hauora tūmatanui me te mātai tahumaero Kaupapa Māori i mōhio ai ia ki te reo me ngā anga hei whakaahua i ngā tini putanga kētanga o te ao, tae atu ki ngā hononga ka kitea e ia i roto i tōna whānau: hei takoha tēnei i roto i ōna whakaaro, ka tohaina ki āna ākonga.

He Ahorangi Tūhono, tākuta hauora tūmatanui, ā, he kaimātai tahumaero Kaupapa Māori hoki a Melissa, i roto i Te Rōpū Rangahau Hauora a Eru Pōmare ki Ōtākou Whakaihu Waka (University of Otago), i Te Whanganui-a-Tara. Ka tekau nei ngā tau e whakaako ana ia i ngā horopaki matahuhua, tae atu ki ngā akoranga paetahi ahuwhānui mō ngā ākonga tākuta, ki ngā akoranga paerua, hei kaiwhakarite akoranga, hei pūkenga hoki, me ngā wātū mātanga mātai tahumaero Kaupapa Māori mō ngā kaimahi hauora ngaio, me ngā whakahaere. Kātahi anō ka tāpaetia e ia ētahi kauwhau manuhiri mātai tahumaero Kaupapa Māori mō te Whare Wānanga o o Tāmakimakaurau, ētahi awheawhe hoki mā te New Zealand College of Public Health Medicine (NZCPHM) me ngā kaimahi o Te Whatu Ora, ā, ka whakaritea e ia ētahi karapu tuhi kōrero auau mō ngā Kairēhita Tākuta Hauora Tūmatanui Māori. Ka tāpaetia hoki e ia te whakaruruhau mō ngā Kairēhita Tākuta Hauora Tūmatanui, ā, he kaha tana tautoko i ngā ākonga Māori i te whare wānanga i Pōneke. Tohutohu ai ia, whakahaere ai ia i te Master of Public Health me ngā kaupapa Tohu Kairangi e aro ana ki te tautika me te hauora Māori.

He kaihautū a Melissa i te ao whakaako hauora tūmatanui, e tuitui nei i ngā mātāpono Kaupapa Māori, me ōna tikanga whakaako ki roto i ngā āhuatanga katoa o tana mahi. E āta āwhina ana ia i te Anga Rautaki Māori o Ōtākou Whakaihu Waka: 2030 nā tana tāmau i ngā tikanga Māori, i te reo Māori, me te mātauranga Māori ki āna tikanga whakaako. E tautoko ana ia i ngā kaimahi me ngā ākonga Māori kia tipu ki tō rātou tino teitei, inā hoki, he kaimahi Māori mātāmua ia i te tari, waihoki, e whakahāngai ana ia i ngā hoahoatanga marautanga me ngā tikanga whakaako ki ngā wawata Māori mō te tautika me te kawenga whakamua o te hauora. Nā tana noho hei pūkenga Māori ki roto i ngā akoranga ahuwhānui i watea ai ia ki te tūhono i ngā ariā hauora tūmatanui, mātai tahumaero hoki, mā ngā tauira ka tāpaetia o ngā mahi hauora tūmatanui me ngā mahi mātai tahumaero Kaupapa Māori kounga tiketike, i takea mai i āna ake mahi ki te tātari mate pukupuku, te kounga raraunga momo iwi, me te whakatauira i ngā kōkiritanga rongoā hauora ina tirohia te taha tautika.

Ko ētahi o ngā ākonga a Melissa he ākonga paetahi, kāti, ko ētahi atu he kaimahi hauora ngaio, ā, ko ngā rahinga akomanga he rerekē, (10-300), he rerekē hoki ngā ara whakaako. E whakaū ana ana akoranga i te piringa arohaehae ki ngā ariā hauora tūmatanui, mātai tahumaero hoki, mā tētahi aronga titiro ki te tautika, i takea mai i tōna tū i te ao, me ōna wheako. He kaha ia ki te whakamanawa i āna ākonga anō ki te huritao mō tō rātou noho me tō rātou tū, e pai ake ai tā rātou tautohu, whakatika hoki i ngā korenga e ōrite o te pūnaha hauora. Ka riro māna ngā haepapa e rua hei kawe, te wero ki ngā haukume, i ngā whakaaro horapa me ngā kupu taunu a ngā ākonga ki te hunga kua whara i te pūnaha, me te whakawātea wāhi ako haumaru ā-ahurea hei whakaahua i te hāngai me te tika o te hoatu i te mātauranga Māori i roto i ngā tikanga mahi i takea mai i te taunakitanga. Kei waenga pū o āna mahi whakaako ko tana whakaae me tāna whakaū i ngā tika o te iwi Māori ki te hauora, e kīa taurangitia nei e Te Tiriti o Waitangi. I whakakaupapatia e Melissa tētahi awheawhe mātai tahumaero Kaupapa Māori hei tuitui i ngā rangahau nā te Māori i ārahi mō te kounga raraunga momo iwi, me te kaikiri, hei pūtake putanga hauora, ki roto i tētahi akoranga mātai tahumaero “tuku iho i roto i te ao whare wānanga”. E ai ki ngā kōrero koia anake te kaimātai tahumaero Kaupapa Māori hoki i te motu katoa e hora nei i ngā akoranga mātai tahumaero ahuwhānui i runga i te tirohanga Kaupapa Māori. Ka whakamahia e ia ngā hangarau hei whakapiki i te akoranga me te tuituinga mai o te katoa, e whakaahua nei i ngā mātāpono mātauranga Māori. Ka uru ki tēnei mahi te whakamahi taputapu pāhekoheko pēnei me Slido hei whakatenatena i te whakawhiti mātauranga, me ngā pāhorangi e hāngai ana ki te kaitiakitanga mā tana whakaū tikanga e noho wātea ai te mātauranga, e tautoko ana hoki i ngā tikanga ako matahuhua.

Ko te tautoko i ngā ākonga Māori tētahi kahupapa nui o ngā akoranga a Melissa. Ka hora ia i ngā mahi whakaruruhau me te tautoko whaiaro mā ngā kōkiri pēnei i ngā wātū whakahou akoranga hauora tūmatanui mō ngā ākonga tākuta Māori tau tuarima, te whakaruruhau i te wāhi mahi mō ngā Kairēhita Tākuta Hauora Tūmatanui Māori, me te tautoko i ngā ākonga Māori i roto i ngā pīkauranga torowhānui i roto i te pūnaha akoranga mātauranga matua. I te tau 2019/20, hei wāhanga o tētahi tira whakaako hou, i āwhina a Melissa i te whakawhanaketanga o tētahi kōwae hauora tūmatanui mō ngā ākonga tau tuawhā. I horaina hoki e ia ngā akoranga mō ngā wātū mō te whakahaere i te mate pukupuku kōpiro, ngā awheawhe mō te whakaarotau me te haukume, ā, ka whakawhanaketia e ia ētahi tikanga whakaako hei whakatairanga, hei tautoko hoki i ērā kua whai wheako, hei hanga hoki i ngā horopaki ako haumaru. I te tau 2020 i whiwhi te tira whakaako i tētahi tohu ā-ao mai i te Council of Academic Public Health Institutions Australasia, arā, ‘Award for Excellence and Innovation in Public Health Teaching’ mō te kōwae mō te Hauora Tūmatanui MICN401.

I waenga i 2022 me 2024 ko Melissa te kaiwhakarite ahuwhānui o Principles of Epidemiology, nāna i hautū ngā pūtahi whakaako e toru (Te Whanganui-a-Tara, Ōtautahi me Ōtepoti). I ngā tau o mua, kāore i tino pai ngā putanga mō ngā ākonga Māori i tēnei o ngā pepa taketake, me te taka ki tahaki o ēnei ākonga, arā, he maha atu kāore i puta te ihu, i tō rātou ōrau o te hunga whai i te tohu. Ka arahina e ia te tāreitanga o tētahi rautaki hei whakatika i tēnei raru, ko ētahi o ngā rongoā ko te whakaurunga o te aroturukitanga pūputu i te kokenga whakamua o ngā ākonga Māori i roto i te akoranga, me te hora i ētahi wātū tāpiri, me ngā tautoko whānui, ina hiahiatia. Nā konei kua piki ake te pāpātanga putanga ihu o ngāi Māori e whakaoti nei i taua pepa i tērā mō te hunga ehara i te Māori mō ngā tau e toru ka hipa ake nei (100% ki te tōna 95% o tētahi atu rōpū), ā, i puta te ihu o te 100% o ngā ākonga Māori o Pōneke mō ngā tau e toru ka hipa ake nei.

Kei waho anō te awe o Melissa ki te hauora Māori tūmatanui mō te mātai tahumaero i te akomanga, ā, ka noho hei wāhanga o tana mahi whakaako. Hei whakaahua āna mahi i ngā komiti maha, me tana kauwhau tikanga mō ngā ara i takea mai i te tautika i tōna piripono ki te panoni tikanga i te pūnaha nui. He mema ia o te Komiti mō Pae Whakatere (e tirotiro nei ki te BreastScreen Improvement Action Plan) i tēnei wā, me te Komiti Whāiti o Te Tauraki IMPB Data. I mua he Kaiarataki ia i te Poari o ESR, he kaitohutohu ki a PHARMAC, he mema nō Bowel Screening Advisory Group, me ngā Rōpū Tohutohu mō Māori Monitoring and Equity. Nā ēnei tūranga ia i āwhina kia kawea whakamua ngā whakaarotau hauora Māori, i taea ai e ia te whakahāngai i ngā kaupapa here hauora tūmatanui me ōna tikanga mahi ki ngā wawata o ngāi Māori.

"Kei waenga pū o āku mahi whakaako ko te whakaae me te whakaū i ngā tika o te iwi Māori ki te hauora, e kīa taurangitia nei e Te Tiriti o Waitangi."

English version

Ahorangi Tūhono Melissa McLeod's profile video